Kapitalizmin geleceği

Krizden Hangi Modelle Çikilacak?

Kapitalizmin şampiyonluğunu yapan ülkelerde o kadar çok önlem alındı ki bu krizden çıkılmaması için pek bir neden yok. Yalnızca biraz daha zamana ihtiyaç var. Bir de çıkış için bugünlerde, şimdiye kadar bildiğimiz V, U ya da W tipi çıkış modellerinin pek fazla geçerli olmayacağı L tipinin ise söz konusu olmayacağı buna karşılık kanca tipi bir çıkış yaşanacağı öne sürülür oldu. Bütün bunları aşağıdaki grafiklerle ortaya koymaya çalışayım.
Şimdiye kadar üzerinde tartışılan farklı dip olasılıklarını ilk dört grafikle anlatmak mümkün. Birinci grafik, dipten hızlı çıkışı ortaya koyan V tipi bir toparlanmadır. Bunun en bilinen örneği Türkiye’nin yaşadığı 2001 krizinden çıkış biçimidir. İkinci grafik, dipten daha uzun sürede çıkışı gösteren U tipi bir toparlanmanın görünümüdür. 1929 büyük bunalımından ABD’nin çıkışı böyle olmuştur. Üçüncüsünde ise toparlanmadan sonra tekrar inişe ve tekrar çıkışa yönelen W tipi bir dip yer almaktadır. Dördüncü grafikse toparlanmanın oldukça uzun zaman alacağı bir L tipi dip söz konusudur. L tipi dip modelinin en tipik örneği Japonya’nın uzun süredir yaşadığı durumdur. Bu dört farklı dip modelinin ortak özelliği (L tipi dışında) çıkışta, bir süre sonra tekrar eski düzeye ulaşılacağı beklentisidir.
Bugünlerde çokça tartışılan, son grafikle göstermeye çalıştığım kanca modeline şeklini veren ise bir daha o eski yüksek büyüme günlerine dönülemeyeceği, büyümenin eskiye göre daha düşük kalacağı düşüncesi. Bu düşüncenin ne kadar geçerli olduğunu zaman gösterecek. Buna karşılık gelişmiş dünyada öncü göstergeler endeksi olarak bilinen endekslerin dipten dönüş işaretlerini vermeye başladığını söylememiz mümkün.

Gelecekte Kapitalizm

Bazı yorumcular bu krizin kapitalizmin sonunu getireceğine inanıyorlardı. Oysa kapitalizm esnek bir sisteme sahip olduğu için kolay kolay kırılmıyor ve geçmişte de örnekleri görüldüğü gibi bu tür krizlerden çıkmayı başarıyor. Kapitalizm ne zaman bu tür bir krize girse piyasa mekanizmasını bir yana bırakarak devlet müdahalesine, yani bir anlamda kumanda ekonomisine başvurarak krizden çıkıyor ve sonra yeniden piyasa mekanizmasına geri dönüyor. Ne var ki bu tür dönüşler zaman alıyor. Örneğin 1929 krizinden sonra İngiltere’nin yeniden piyasa mekanizmasına dönüşü, aşağı yukarı yarım yüzyıl sürdü.
Piyasa mekanizması kendi başına bırakılınca ahlak dışı yollara sapmaya başlayabiliyor, fazla sıkılınca ise yaratıcılığı öldürüyor. Öte yandan her krizden sonra yapılan devlet müdahaleleri de piyasa mekanizmasına olan inancın azalmasına ve karşıtlarının güçlenmesine yol açıyor. Kapitalizmin geleceği, devlet müdahalesine gerek kalmaksızın, yaratıcılığı öldürmeden, ahlak dışına çıkışı engelleyebilecek biçimde işleyecek bir piyasa mekanizmasının oluşturulmasına bağlı görünüyor. Bunun çok kolay bir şey olmadığını vurgulamak gerekli. Aksi takdirde bu kadar kriz yaşayan sistem, bunu bugüne kadar oluşturabilirdi.


Mahfi Eğilmez